Szacunki wskazują, że około 55 milionów ludzi na całym świecie choruje na demencję. W języku potocznym jest ona czasem nieprawidłowo określana jako demencja starcza lub otępienie starcze. Dlaczego tak się dzieje? Prawdopodobnie wpływa na to kojarzenie charakterystycznych dla demencji zaburzeń pamięci z naturalnymi zmianami związanymi ze starzeniem się organizmu. 

Aby jednak zrozumieć demencję, należy wiedzieć, na czym polegają różnice między jej objawami a tym, co dzieje się w naszym mózgu z upływem czasu. Na czym dokładnie polegają te rozbieżności? Jakie są przyczyny demencji i jak ją rozpoznać? Jaki lekarz przeprowadzi niezbędną diagnostykę?

Demencja – co to za choroba?

Demencja – na skutek zmian w mózgu – prowadzi do obniżenia sprawności umysłowej i funkcji poznawczych, na przykład zdolności utrzymania uwagi, pamięci czy myślenia, oraz do osłabienia funkcji wykonawczych. To proces rozgrywający się na wielu płaszczyznach i z różną mocą, o czym więcej napiszemy za chwilę.

Jakie są przyczyny demencji? Niestety, nie mamy pewności, dlaczego chorujemy. Nasza wiedza obejmuje jedynie procesy zachodzące wówczas w mózgu. Może on chorować tak jak każdy inny organ, na przykład wątroba czy nerki. Ponieważ jednak stanowi główne centrum dowodzenia organizmu, gdy zaczyna niedomagać, zmienia się wszystko.

Czy demencja starcza jest dziedziczna? Naukowcy uważają, że predyspozycje genetyczne są ważnym czynnikiem ryzyka. To właśnie historia rodzinna, w korelacji z wiekiem, zwiększa możliwość pojawienia się demencji aż o 65%.

Demencja – objawy

Jak rozpoznać demencję? Do najbardziej charakterystycznych objawów zaliczają się:

• trudności w zapamiętywaniu bieżących informacji i ostatnich wydarzeń, wielokrotne powtarzanie tych samych kwestii i pytań,
• kłopot z doborem słów lub mylenie znaczeń,
• problemy z wykonywaniem znanych, ale złożonych czynności, np. płaceniem rachunków, przyjmowaniem leków (pomijanie godzin, błędy w dawkowaniu), prowadzeniem auta (jazda pod prąd, niedostrzeganie znaków drogowych),
• dezorientacja w czasie i miejscu, poszukiwanie miejsc pod dawnymi adresami, pomijanie umówionych spotkań,
• trudności w rozumieniu liczb (pomyłki przy płatnościach w sklepie),
• kłopoty z rozwiązywaniem problemów i myśleniem przyczynowo-skutkowym,
• odkładanie rzeczy w nietypowe miejsca, np. pilota do telewizora czy telefonu do lodówki,
• nagłe zmiany nastrojów i zachowań, nieadekwatne do sytuacji i charakteru chorego, w tym agresywne zachowanie,
• zmiany charakteru i osobowości,
  wycofanie z zajęć, pasji i hobby, brak kontaktu z przyjaciółmi.

Choć to symptomy wyraziste, zwłaszcza pierwsze objawy demencji bywają mylone ze zwiastunami innych jednostek chorobowych. Często wydaje się, że to depresja, przypominająca chorobę Alzheimera lub demencję naczyniową, mogąca powodować problemy z zapamiętywaniem i przetwarzaniem informacji. 

Na marginesie warto wspomnieć, że nieleczona depresja zwiększa ryzyko zachorowania na chorobę Alzheimera lub inną demencję. Objawy demencji mogą również pokrywać się z symptomami niedoboru witamin z grupy B, problemów z tarczycą i zaburzeń hormonalnych, niedosłuchu, zakażeń, guzów mózgu oraz skutkami ubocznymi zażywania niektórych leków.

Co to jest otępienie? “Otępienie starcze” – czy istnieje?

Jak wspomnieliśmy już na początku, w języku potocznym i w obiegowej opinii często używa się terminów: demencja starcza czy też otępienie starcze. Czasami również demencję utożsamia się tylko z chorobą Alzheimera. Pojęcia te używane są jednak całkowicie nieadekwatnie, a dodatkowo w sensie klinicznym w ogóle nie mają racji bytu. Dlaczego?

Otępienie a demencja – w tym przypadku mówimy o tym samym zjawisku i można używać tych słów zamiennie. Warto natomiast pamiętać, że obejmuje ono cały zespół objawów stanowiących pokłosie zmian zachodzących w mózgu, do których dojść mogło z wielu przyczyn, na przykład w wyniku choroby Alzheimera. Otępienie / demencja jest więc bardzo szerokim terminem. 

Co istotne, otępienie jest stanem nieodwracalnym. Nie tylko nie można go wyleczyć, ale proces postępuje. Można to tempo hamować, jednak nie jesteśmy w stanie przywrócić chorego do wyjściowego stanu, gdyż uszkodzone części mózgu po prostu się nie zregenerują.

Mając całą tę wiedzę, możemy wyjaśnić, dlaczego zamieszanie terminologiczne nie służy zrozumieniu tematu. Demencja to nie to samo co “alzheimer”. Choroba Alzheimera to jedna z form demencji. Nie każde otępienie ma jednak tu swoją przyczynę – ważne, żeby o tym nie zapominać.

Z kolei słowo “otępienie starcze” sugeruje, że przyczyną omawianego stanu jest wiek. Tymczasem uszkodzenie mózgu owocujące demencją nie wynika z wieku. Owszem, z upływem czasu dochodzi do kumulacji pewnych czynników ryzyka, więc faktycznie u osób starszych zagrożenie jest większe, ale w praktyce nie można być zbyt młodym, aby zachorować.

Demencja czy starzenie się?

Dodatkowo warto wiedzieć, że u młodszych pacjentów choroba wygląda inaczej. Częściej niż problemy z pamięcią widoczne są zmiany zachowania (apatia, nadmierna irytacja) lub osobowości (nagły brak empatii).

Dla wielu osób początkiem mogą być problemy w pracy czy w relacjach partnerskich. Czasami objawy demencji są mylone z reakcją organizmu na stres lub objawami menopauzy. Diagnostyka jest bardzo trudna i trwa latami – dlatego tym bardziej warto być wyczulonym na zmiany zachowania swoich bliskich.

Demencja – jaki lekarz zdiagnozuje chorobę?

Co zrobić, kiedy podejrzewasz, że to właśnie demencja? Jaki lekarz powinien przebadać bliską Ci osobę? Proces diagnostyczny najlepiej rozpocząć od wizyty u lekarza pierwszego kontaktu lub neuropsychologa. Diagnostyka może obejmować:

Wywiad lekarski – rozmowę lekarza z pacjentem i jego rodziną lub znajomymi. Ważne, by specjalista otrzymał jak najwięcej informacji od obu stron. Jako opiekun zabierz  do  gabinetu  dokumentację  medyczną i spis leków, które przyjmuje bliska osoba (w tym – witamin i suplementów). Zanotuj, co uważasz za niepokojące lub dziwne w jej zachowaniu. Jeśli to możliwe, w porozumieniu z chorym, nagraj telefonem sytuacje, które wydają się niecodzienne lub problematyczne. Każdy szczegół może okazać się istotny.

Badania krwi i moczu – prowadzone w celu wykluczenia innej choroby mogącej być przyczyną objawów zbliżonych do demencji. Lekarz rodzinny może skierować pacjenta na dalszą diagnostykę do specjalisty – neurologa, geriatry lub psychiatry.

Pamiętaj, że  precyzyjna  diagnoza  wymaga  czasu.  Lekarz  rodzinny  bądź  specjalista  może  wystawić  skierowanie  do  neuropsychologa, który następnie wykona szereg testów diagnostycznych. Mogą one  trwać nawet kilka godzin, ale są niezbędne, by poprawnie ocenić formę demencji.

Lekarz specjalista może także rozszerzyć diagnostykę o badania obrazowe mózgu, takie jak tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny, a w przypadkach podejrzenia demencji u młodej osoby – dodatkowo o badanie płynu mózgowo-rdzeniowego. Wiodącymi specjalistami w diagnostyce są neurolog, geriatra i psychiatra.

Objawy demencji – test

Nie istnieje żaden konkretny test, który jednoznacznie i definitywnie rozstrzygałby, czy w określonym przypadku mamy do czynienia z demencją czy z jakąś inną chorobą. Istnieją natomiast konkretne metody, które w połączeniu umożliwiają weryfikację stanu chorego.

• Test zegara

To prosty test, pomocny przy pierwszej diagnozie. Zadaniem pacjenta jest narysowanie na schemacie zegarowej tarczy wskazówek oznaczających konkretną godzinę. Test ocenia możliwości wzrokowo-przestrzenne i wykonawcze oraz myślenie pojęciowe i abstrakcyjne.

• Test MMSE

Pod tym określeniem kryje się Krótka Skala Oceny Stanu Psychicznego. Ankieta składa się z 30 pytań pozwalających ocenić pamięć, orientację czasie i miejscu, umiejętność liczenia, czytania, rozumienia oraz wiele innych kluczowych aspektów.

Etapy demencji

Jak wspomnieliśmy już wcześniej, pierwsze objawy demencji zdecydowanie różnią się od występujących w dalszych fazach choroby. Eksperci wyróżniają trzy główne etapy.

Demencja – leczenie

Czy demencję można leczyć? Niestety, sama choroba jest nieuleczalna, nie istnieją zatem metody, które pozwoliłyby cofnąć zmiany strukturalne w mózgu. Leki przepisywane choremu mają zatem za zadanie zwiększyć poziom acetylocholiny – substancji przekaźnikowej obecnej w układzie nerwowym, odpowiedzialnej za uczenie się i procesy pamięciowe. Pomaga ona utrzymać koncentrację i stan czuwania, a także wpływa na pracę mięśni, w tym mięśnia sercowego. Pomocne okazują się także środki uspokajające i antydepresyjne.
A jak wygląda zależność: demencja a śmierć? Sama demencja w bezpośredni sposób nie prowadzi do zgonu, natomiast postępujące patologie w mózgu nie tylko pogarszają jakość życia. Skracają długość życia i sprawiają, że ostatnim jego etapem jest faza terminalna.
Pamiętaj, że na świecie co 3 sekundy ktoś słyszy diagnozę „demencja”. I choć – jeszcze – nie potrafimy jej skutecznie wyleczyć, to możemy się do niej umiejętnie przygotować. Dużo informacji na ten temat znajdziesz w naszych artykułach i poradnikach.